Carel van den Heuvel vertrekt als directeur van de KPC Groep in Den Bosch. Een gesprek met een overtuigd vernieuwer van het onderwijs [2005].
door Emmanuel Naaijkens
Het onderwijs staat op een tweesprong: zal het de weg aanhouden van het bestaande of gaat het de avontuurlijke richting in van een ingrijpende, ja zelfs radicale, vernieuwing? Drs. Carel van den Heuvel (59) zelfverzekerd: “Over pakweg tien jaar is het gros van de scholen onherkenbaar veranderd omdat men gekozen heeft voor een wezenlijk andere aanpak. Voor onderwijs, dat aansluit bij de maatschappelijke ontwikkelingen en dus bij de leerling.”
Bijna veertig jaar was Van den Heuvel in uiteenlopende functies werkzaam in het onderwijs. Hij stond als docent voor de klas, maar was bijvoorbeeld ook inspecteur. Bijna twintig jaar was hij verbonden aan KPC Groep in Den Bosch, vanaf 1996 als algemeen directeur. Morgen neemt hij afscheid.
KPC Groep is een van oorsprong katholieke organisatie die in het hele land scholen adviseert en begeleidt. Vanaf haar oprichting heeft deze organisatie zich ingezet voor innovatie van het onderwijs. In de jaren vijftig al stonden thema’s op de agenda die nog actueel zijn, zoals individualisering, zelfwerkzaamheid en burgerschapsvorming. Is er al die tijd dan nauwelijks vooruitgang geboekt? “De scholengemeenschappen zijn er in ieder geval gekomen. We zijn wel wat opgeschoten, maar het gaat veel te langzaam.” Toch is Van den Heuvel optimistisch omdat hij een groeiend draagvlak ziet voor het grondig op de schop nemen van het bestaande onderwijs.
Rust in het onderwijs
Volgens Van den Heuvel lijkt dat haaks te staan op de roep om rust in het onderwijs, “maar die behoefte slaat vooral op de plannen die de overheid in het verleden van bovenaf heeft opgelegd, zoals de invoering van de basisvorming en de vernieuwing van de tweede fase van havo en vwo. Plannen die, mede door stemmingmakerij in de media, binnen enkele jaren weer werden bijgesteld. Dat heeft veel docenten cynisch gemaakt. Maar nu is er voor het eerst ruimte voor scholen om zelf vernieuwing ter hand te nemen. Vijftien jaar geleden was een schooldirecteur nog een soort zetbaas van het ministerie van Onderwijs. Nu kan een krachtige, inspirerende schoolleider – geen manager van buiten! – met zijn team de onderwijskundige koers bepalen.”
De noodzaak voor vernieuwing staat voor Van den Heuvel buiten kijf. “Geen enkel bedrijf, dus ook een school niet, kan het zich permitteren om stil te blijven staan. We hebben nog een onderwijssysteem dat gebaseerd is op de industriele productie uit de 19e eeuw. We stoppen pakweg 25 leerlingen in een klaslokaal, zetten er een docent voor die alle leerlingen op hetzelfde moment dezelfde leerstof voorzet, alsof er tussen al die kinderen geen verschillen zijn. Ze worden klaargestoomd voor het examen en wie uitvalt stoppen we in een apart vakje.” Een schoolorganisatie draait nu om de leraar die een alleskunner moet zijn en het rooster dat voorschrijft dat leerlingen van klas X elke maandag het vijfde uur Duits hebben in lokaal Y.
Ingekapseld
Het rare is, zegt Van den Heuvel, dat leraren aan het begin van hun loopbaan zeer betrokken en gemotiveerd zijn. “Dat neemt verbazingwekkend snel af, ze worden ingekapseld in de routine van een schoolorganisatie. Het is toch hoogst merkwaardig dat er na elke vijftig minuten een zoemer gaat en iedereen iets anders gaat doen?”
In de visie van de directeur gaat eigentijds onderwijs om het leerproces van leerlingen. “Leren is een individuele aangelegenheid, dat kun je ook niet afdwingen. Men zegt wel eens: een plant groeit niet door er aan te trekken. Dat is met leerlingen evenzeer, je moet ze uitdagen om te leren, dat doe je met een krachtige leeromgeving. Het is de taak van de leraar om leerlingen in dat proces te begeleiden. Ik ken de kritiek van docenten die zeggen ‘ik raak mijn vak kwijt’. Maar die redenering klopt niet, een docent biologie is niet op de eerste plaats een bioloog maar een leraar. Een school is dienstverlenend, net zoals een bank. Een groot verschil met vroeger.”
Slash 21
Er zijn op dit moment in het land een twintigtal initiatieven voor baanbrekende onderwijsinnovatie. KPC Groep is bij vele daarvan betrokken, zoals Slash 21, een experimenteerschool in de Achterhoek. Er is daar weinig dat herinnert aan het traditionele onderwijs. Er zijn grote en kleine leerruimten, leerlingen zitten in wisselende groepen, vakken zijn opgegaan in leergebieden. De ene keer krijgen leerlingen les van een docent, op andere momenten werken ze individueel of in groepjes. En de computer staat centraal in het leren. Ouders kunnen via internet de vorderingen van hun kind volgen. “Onze stelling is dat je op vele manieren kunt leren. Soms door ‘ouderwets’ kennis te stampen, maar vaker door een leerling te laten ontdekken. Niet een manier is zaligmakend.”
Niet ‘opleuken’
Van den Heuvel is geen voorstander van het ‘opleuken’ van het onderwijs. “Er moet natuurlijk wel gewerkt worden, er moet voldaan worden aan de eisen die de maatschappij stelt.” Hij wijst er op dat de resultaten van Slash 21 nauwgezet gevolgd worden door universitaire onderzoekers.
Onderwijsvernieuwing wordt wel samengevat onder de noemer van het Nieuwe Leren. Van den Heuvel is van die term de geestelijk vader. “We krijgen wel het verwijt dat het Nieuwe Leren een geloof is, een ideologie. Daar verzet ik me tegen, het is een concept, een idee, gebaseerd op kennis en vakmanschap. ” Het is de taak van de experimenteerscholen om de bestaande scholen te laten delen in hun kennis van en ervaring met het Nieuwe Leren. Maar, benadrukt Van den Heuvel, er is niet een model. “Alle scholen zullen daar een eigen invulling aan moeten geven. Dat maakt het voor docenten ook aantrekkelijk.” De directeur, die in de onderwijswereld actief blijft, heeft nog een waarschuwing. “Nederland trekt, in vergelijking met andere landen, schandalig weinig uit voor onderwijs. Dat breekt ons nog lelijk op.”
[Gepubliceerd in het Brabants Dagblad 2005]
