GASTOPINIE | door Joop Smits | Veel schoolleiders zijn huiverig. Maar na een periode van repressief toezicht is er weer ruimte voor stimulerend toezicht. Een excellente school is in de volle breedte in balans.
Veel schoolleiders, tachtig procent van de leden van de Besturenraad, vinden het een slecht idee dat minister van Bijsterveldt aan scholen de kwalificatie ‘excellent’ wil toekennen. Volgens de schoolleiders zijn er verschillende argumenten tegen een ‘Michelinster’: er bestaat geen algemeen aanvaard referentiekader voor excellentie; het gaat om meer dan alleen goede toetsresultaten; het gaat ook om vorming, sociale veiligheid , schoolklimaat enzovoort en hoe moet je excellentie meten?
Sinds 2007 kijkt de Inspectie van het Onderwijs nog vooral naar de zwakke en zeer zwakke scholen. Het is terecht dat scholen die onder de maat presteren een geïntensiveerd toezicht krijgen. Stimulerend toezicht is echter op dit moment not-done.
Tegelijkertijd weten we uit internationaal vergelijkend onderzoek dat snelle en slimme leerlingen in Nederland te weinig worden uitgedaagd en onderpresteren. De lat moet hoger voor veel scholen. Opbrengstgericht werken is het adagium. Algemeen is bekend dat in onderwijs en opvoeding stimuleren en positieve feedback beter werkt dan alleen straffen en corrigeren. Dat geldt ook voor volwassenen in (school)organisaties.
Schouderklop
Eindelijk een minister die sterke scholen expliciet een schouderklop wil geven. Excelleren inspireert bovendien. Nu onze honkballers recent wereldkampioen zijn geworden, zal ongetwijfeld het aantal honkballiefhebbers sterk toenemen.
Kwaliteit is meer dan de gemiddelde score op een Cito Eindtoets. Zoals de commissie Dijsselbloem al concludeerde gaat het vooral om de resultaten op leerlingniveau (het wat): kennis, attituden en vaardigheden bij schoolverlaters. Hoe de scholen de behaalde onderwijsdoelen bereiken behoort tot de vrijheid van onderwijs. Dit impliceert dat aspecten als schoolklimaat, het lesgedrag van leerkrachten, het functioneren van de schoolleiding e.d. de voorwaarden zijn (middel) om de onderwijsdoelen op leerlingniveau te realiseren.
Effectieve school
Een excellente school moet effectief zijn, dat wil zeggen leerlingen afleveren bij wie er een balans is tussen goede leeropbrengsten enerzijds en goede persoonlijke, sociale en maatschappelijke opbrengsten anderzijds. Daarnaast moet er een goede balans zijn tussen effectief onderwijs (optimale resultaten op leerlingniveau) en attractief onderwijs (leerlingen gaan met plezier naar school). Geen kille afrekencultuur.
Wat betekent dat concreet? Een excellente school scoort gunstig op drie soorten leeropbrengsten. Allereerst een hoog eindniveau, zoals tot nu toe gebruikelijk. In eigen onderzoek heb ik echter vastgesteld dat scholen die drie jaar achtereenvolgens hoge Cito-eindresultaten behalen in feite helemaal niet zo excellent zijn. Leerlingen komen binnen met een grote voorsprong en verlaten de school met een half jaar achterblijvende leerwinst. De aanvankelijke voorsprong wordt niet vastgehouden.
Leeropbrengsten
De tweede maat voor de leeropbrengsten is de toegevoegde waarde: de leerwinst behaald tussen begin en einde basisschool. Op genoemde scholen met een gemiddeld hoge Cito-eindscore is tien procent van de schoolverlaters onvoldoende vaardig in lezen, taal en rekenen.
De derde maat voor de leeropbrengsten is een minimum eindniveau voor alle schoolverlaters. Een goede school haalt immers het beste uit alle leerlingen en zorgt ervoor dat alle leerlingen vaardig zijn in lezen, taal en rekenen. De inspectie kijkt niet naar het behaalde eindniveau van individuele leerlingen, maar alleen naar de schoolscores. Dit verklaart zeker voor een deel dat er zoveel functioneel analfabeten in Nederland zijn.
De persoonlijke en sociale onderwijsdoelen zijn genoemd in de kerndoelen: werkhouding, sociaal gedrag (bijvoorbeeld: kunnen samenwerken) en zelfvertrouwen. Op een excellente school behoren de resultaten bovengemiddeld te zijn. Nog te vaak is de pedagogische opdracht van het onderwijs beperkt tot alleen hulp aan leerlingen met gedragsproblemen.
Onderwijsdoelen
De maatschappelijke onderwijsdoelen zijn gelegitimeerd in de Wet Dociale integratie en Burgerschap, bijvoorbeeld: opvattingen van leerlingen over enkele kernwaarden in een rechtstaat (tolerantie ten opzichte van minderheidgroepen als homo’s, Joden, ongelovigen; gelijkheid van mannen en vrouwen). Op een excellente school zijn kennis, attituden en gedrag op deze terreinen gunstig. Op de meeste scholen wordt nauwelijks aandacht besteed aan actief burgerschap.
Voor de persoonlijke, sociale en maatschappelijke opbrengsten zijn intussen landelijk erkende meetinstrumenten beschikbaar.
Tenslotte: leerlingen waarderen de attractiviteit van het onderwijs in de vorm van een overall-oordeel (een schoolcijfer): het geheel is meer dan de som der delen.
> Lees hier het artikel ‘Acht Brabantse kleurrijke scholen presenteren excellent’ (2010)
Drs. Joop A.E. Smits is oud-onderwijsinspecteur en auteur van twee publicaties: ‘Excelleren inspireert’(2009) en ‘Werkelijke excellentie is schaars’(2010). Smits s bereikbaar via jaesmits@hetnet.nl