ACHTERGROND | De verontwaardiging spat af van de pagina’s in het rapport over de frauderende hoogleraar prof. Diederik Stapel. Met termen als ‘machtsmisbruik’, ‘veel raffinement’, ‘schokkend’, ‘verbijsterend’, ‘onbeschaamd’. Waarom had niemand de grootschalige fraude in de gaten? Rector prof. Philip Eijlander van de Universiteit van Tilburg licht toe.
Tien jaar geleden is besloten dat de kwaliteit van de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Tilburgse universiteit, die in vergelijking met faculteiten Rechten en Economie slecht presteerde, versterkt moest worden. Onder anderen door het elders wegkopen van wetenschapstoppers. Was Diederik Stapel zo iemand?
“Ik spreek niet van wegkopen, maar het klopt dat hij is gescout. De faculteit moest sterker worden en dat begint met het aantrekken van goede mensen. Stapel was zo’n topper.”
> Wat was de belangrijkste reden om hem in 2006 van de Rijksuniversiteit Groningen naar Tilburg te halen?
“Hij had een dijk van een cv. Toen was ik hier overigens nog geen rector. Hij was dé man op het gebied van sociaal psychologie, ook internationaal, had talloze toppublicaties op zijn naam staan. Had in Amerika gewerkt. Stapel had een geweldige reputatie.”
> Maar wekte dat tegelijkertijd geen argwaan, hij was nog relatief jong. Hij was met 34 al hoogleraar in Groningen.
“Nee hoor. Als iemand zo’n cv heeft, moet ik dan gaan twijfelen of dat eerlijk is? Ik was niet verantwoordelijk voor zijn benoeming als hoogleraar, maar ik had dat net zo gedaan.”
> Het zijn promovendi die als klokkenluider de fraude aan het licht hebben gebracht. Maar hebben hoogleraren nooit vraagtekens geplaatst bij Stapels werkwijze?
“Nee, bij mijn weten niet. Op 27 augustus kreeg ik een signaal van een directe collega van Stapel, dat was prof. Marcel Zeelenberg. Die was helemaal van streek. Als hij, Zeelenberg, dat al eerder had geweten, dan was die niet zo enorm aangeslagen. Hij heeft mij toen ingeseind. Daar geef ik ook mee aan dat er niet ergens anders vermoedens waren. Dan kun je zeggen, dat is raar, maar de commissie heeft dat bevestigd.”
>> Er was geen enkele aanwijzing voor fraude <<
> Er zijn regels ten aanzien van het gebruik van onderzoeksdata, ten aanzien van de toegankelijkheid. Maar niemand heeft Stapel daar op aangesproken?
“Die regels zijn er ja, maar dan moet iemand weten dat jij als wetenschapper je daar niet aan houdt. Die moet jou erop aanspreken, en daar moet je je aan houden. Al die stappen zijn niet gezet. Niet bewust, want niemand wist dat.”
> Heeft men te weinig zicht op elkaars werk?
“Bij sociaal psychologen hebben ze labmeetings, dat is de basis van het onderzoeken, dat doen ze samen met jonge mensen. Zeelenberg had ook een labmeeting. In die zin hadden ze daar misschien meer contact over moeten hebben, maar het gebeurde te weinig. Maar ik steek er mijn hand voor in het vuur dat het niet bekend was.”
De klokkenluidersregeling was in Tilburg niet in overstemming met de LOWIS-richtlijn, hoe komt dat?
“Die regeling dateert van 2003. Mijn voorganger [Frank van der Duyn Schouten, E.N.] had daarover een tamelijk uitgesproken opvatting die op zichzelf niet heel raar is. Hij zei: Wetenschappelijke integriteit moet altijd door de rector beoordeeld worden. Want daar moet het in goede handen zijn. De LOWIS richtlijn zegt: Dat moet lager in de organisatie liggen. Als je dat bij de rector legt, dan moet je dat intern krachtig communiceren. Als niemand dat weet dan werkt het niet. Er zit namelijk het risico aan dat voordat men naar de rector gaat, men wel erg veel zekerheid wil hebben. En dan kan het wel eens zijn dat dat niet lukt. Je moet het dus op een lager niveau leggen, maar de rector is en blijft verantwoordelijk.”
> Via een soort vertrouwenspersoon, zodat klachten ook anoniem gemeld kunnen worden?
“Ja, maar dan wel met macht.”
> Zou dat in deze zaak verschil hebben gemaakt?
“Dat weet ik niet.”
Rector voorziet geen imagoschade
> Een jaar geleden waren er ook al signalen van fraude, maar die kwamen niet bij u als rector.
“Dat is toen inderdaad voorzichtig aangekaart bij hoogleraren. Wat ik van hen hoorde is dat ze het bewijs niet overtuigend genoeg vonden. Dan houdt het op.”
Maakt u zichzelf verwijten?
“Nee, maar ik heb daar wel over nagedacht. Vanaf 27 augustus heb ik snel gehandeld, een onafhankelijke commissie ingesteld. Ik heb Stapel niet benoemd, maar wel mijn vertrouwen gegeven, hij is decaan geworden [september 2010, E.N]. Kon ik toen al weten dat het riskant was? Ik had daar totaal geen aanwijzing voor.”
> Is het niet onthutsend dat onderzoeksdata niet of nauwelijks worden gecontroleerd?
“De feitelijke data moeten gewoon kloppen. Dat is een basisregel in de wetenschap. Dat is zó vanzelfsprekend. Maar deze zaak laat zien dat we er toch wel goed over na moeten denken hoe we daar in de toekomst mee omgaan.”
> Hoe kijkt u, alles overziende, tegen deze zaak aan? Wat zijn de gevolgen voor het imago van Tilburg University?
“Ik voorzie geen terugslag voor de faculteit. Ik denk dat als we twee, drie jaar verder zijn dan zijn wij wel de universiteit waar deze zaak is aangepakt en opgelost. Dit speelde al heel lang en het is bij ons boven tafel gekomen. Ik heb geen angst dat het onze reputatie schaadt.”
> Wat vindt u van de reactie van Stapel?
“Ik heb hem niet meer gezien sinds 6 september. Er wordt inderdaad veel gevraagd van mensen in deze instelling, ze moeten veel publiceren, onderzoek doen, in de media komen. Bij talloze collega’s gaat dat samen zonder dat ze vervallen in deze praktijk. Ik vind dat absoluut geen verontschuldiging. Verder denk ik, als hij die druk heeft gevoeld dan lag die ook wel erg bij Stapel zelf. Hij was enorm ambitieus, je kunt ook de druk zelf opleggen om zo snel te gaan.”
► Ga hier naar het rapport van de commissie Levelt
► Ga hier naar het commentaar van Univers over het stilzwijgen
