GASTOPINIE | door Marcel Wintels | Wintels, bestuursvoorzitter van Fontys Hogescholen en lid van het bestuur van de HBO-raad lucht – opnieuw – zijn hart over de bureaucratisering van het onderwijs. Verantwoording is prima., stelt hij. ‘Maar niemand is geïnteresseerd in ons jaarverslag’.
Het onderwijs bureaucratiseert helaas steeds meer. Nu staat het hoger onderwijs weer voor een foute afslag. Dan heb ik het niet eens over bezuinigingen. Ook niet over zorgelijke plannen rondom beëindiging van financiering van het deeltijdonderwijs.
Evenmin over de onvoldoende kwaliteit die bij een aantal tiental opleidingen (van de ruim 1.000) afgelopen jaren is vastgesteld. De problemen en incidenten zijn alom bekend. Elke opleiding die niet aan de maat is is er een teveel. Laten we ons wel blijven realiseren dat het om een of enkele procenten van alle opleidingen gaat.
We moeten kritisch zijn en blijven op de onderwijskwaliteit. Meer inhoud, intensievere programma’s, strakker georganiseerd en uitdagender. Minder vrijblijvend, meer eisend. Van onze docenten verlangen we vakmanschap en meesterschap. Ook van studenten mogen we meer eisen. Een betere voorbereiding en oriëntatie op de studie die ze kiezen. Meer verplichte aanwezigheid bij lessen. En de studie in principe voltooien in de tijd die ervoor staat.
Rode kaart
Mijn zorg en kritiek ziet op een ander punt. De politiek, geschrokken van de incidenten, stelt steeds meer regels. Nu wil ze fijnmazige zogenaamde prestatieafspraken maken met alle hogescholen en universiteiten. Om op basis daarvan 7% van het budget toe te delen. Want anders, zo is de veronderstelling, wordt het nooit wat met die kwaliteit. Eigenlijk een fundamentele blijk van wantrouwen, een ‘rode kaart’, voor de hele sector.
De politiek denkt dat ‘sturen met geld’ incidenten voorkomt en kwaliteit verhoogt. Ziende blind en horende doof voor de werkelijkheid geloven ze in hun eigen Haagse aanpak. Ieder zo zijn eigen geloof kun je denken.
Of, zoals velen zeggen, het loopt vanzelf wel vast, dus waarom je druk maken. En ach, over een paar jaar waait de politieke wind weer anders. Dan is vastgesteld dat op geld sturen iets anders is dan sturen op kwaliteit, heeft het perverse prikkels opgeleverd, komt er een onderzoekscommissie en ‘moet de onderste steen boven komen’.
Cynisme neemt toe
Cynisme alom hoor ik om me heen: over een Review Commissie die de onderwijsonderkoning van Nederland wordt en over beoordelingskaders die niemand interesseert behalve de subsidie/geldschrijvers. Gewoon mensen vrijmaken om op te schrijven wat opgeschreven moet worden. Om vervolgens laconiek weer mee te bewegen onder het mom van ‘de politieke realiteit’. Zo jammer.
Ik heb niets tegen prestatieafspraken, integendeel. Fontys was de eerste hogeschool die deze gemaakt had. Op 1 A4tje. Geroemd door de staatssecretaris. Maar het zal straks niet volstaan. Er moeten plannen, plannen en nog meer plannen komen, rankings en benchmarks geleverd worden, kaders en profieldimensies beschreven worden.
Onder het mom van: Wie schrijft die blijft in dit land. Subsidiejunks moeten we worden. Voor zogenaamde prestatiebekostiging op bureaucratiserende parameters met plannenschrijverij naar geld hengelen.
Eenvoudig, helder en streng
Wat dan wel? Doen wat we moeten doen. Dat is in het onderwijs lesgeven. Boeiend en hoogwaardig onderwijs verzorgen. Het ‘hoe’ laat ik aan onze docenten over. Het ‘wat’, daar waar het de samenleving om gaat, het eindniveau, daarop moeten opleidingen continu beoordeeld worden en verantwoording afleggen. Bij wijze van spreken elke dag.
Laat de inspectie, peer-reviews, OCW, de visitatiecommissies, de NVAO of wie dan ook zeer regelmatig op onverwachte momenten het eindniveau van onze afstudeeropdrachten van alle opleidingen beoordelen.
Is dat eindniveau namelijk aan de maat, dan zit het goed. Is dat ondermaats, dan moet – na misschien maximaal één keer een waarschuwing gehad te hebben – de licentie ingetrokken worden, de financiering stoppen en de opleiding sluiten. Eenvoudig, helder en streng. Beoordelen wat beoordeeld moet worden: het eindniveau.
Elke docent die het onderwijs moet opofferen voor een plannen- en subsidieschrijver is er een teveel. Er zijn al te veel plannen geschreven. Die door bijna niemand gelezen worden. Nog nooit is zelfs ook maar iemand van OCW of de politiek geïnteresseerd geweest in onze verantwoording, ons jaarverslag. Waar heel veel instaat. Nog nooit is er een vraag over gesteld…
Tegen centralisatie
Goed onderwijs is, net als goed bestuur, mensenwerk! Zet in op het gezonde verstand, menselijke maat, kleinschaligheid, professionaliteit, eigenaarschap en vertrouwen. Onderwijs met een hart en een ziel. Zet daarnaast wel strenge frequente controle en verantwoording op het eindniveau. Maar blijf weg bij verdergaande centralisatie, weg bij institutioneel denken, weg bij planeconomische overheidssturing, weg bij (ik leen even uit het concept beoordelingskader…) ‘beschreven profieldimensies op een set van indicatoren uit gekozen benchmarkinstellingen’ – au!, weg bij nieuwe bureaucratische systemen.
Mensen maken het verschil, niet systemen, zeker fijnmazige bekostigingssystemen niet. Een hartenkreet, gericht aan de politiek. Het cynisme voorbij. Onderwijs is mensenwerk!
