GASTOPINIE | door dr. Toke Elshof | De laatste jaren wordt er tussen de katholieke onderwijswereld en de rooms-katholieke kerk een dialoog gevoerd. Er wordt gezocht naar een nieuwe, inspirerende manier om met elkaar verbonden te blijven.
Het bestuur van de Signumscholen in Den Bosch wekt de indruk dat het geen inbreng meer wenst in die dialoog: de band met de katholieke traditie hoeft niet verder voortgezet te worden. Men voelt geen verwantschap meer met het katholieke geloof en de K in de naam is eigenlijk een vlag die de lading niet meer dekt.
Het lijkt mij volkomen terecht dat de katholiciteit uit de naam wordt geschrapt, als dit inderdaad enkel een lege huls is. Maar is dat wel zo? Ik waag dat te betwijfelen en meen zelfs dat het omgekeerde meer voor de hand ligt: katholieke scholen zijn doorgaans veel katholieker dan ze zich zelf realiseren.
Impliciet
Maar dan vooral op een impliciete manier. Bijvoorbeeld in de visie op onderwijs als dienst aan het kind: gericht op de vorming van hoofd, hart en handen. In de vorming op religieus en levensbeschouwelijk vlak. In het besef dat de school een leer- en leefgemeenschap is waar bepaalde waarden hoog worden gehouden. In de opvatting dat de school leerlingen leert om actief en positief bij te dragen aan de maatschappij. In de aandacht voor de participatie van ouders, en in de inbedding van katholieke scholen in hun directe omgeving.
In deze manieren van doen komen de centrale thema’s uit het katholieke sociale denken naar voren: de personalistische, relationele mensvisie, de zorg voor het algemeen welzijn, rechtvaardigheid, solidariteit en subsidiariteit.
Joods-christelijke wortels
Natuurlijk zijn deze waarden niet exclusief katholiek of christelijk. De wortels van onze cultuur zijn joods-christelijk waardoor dit soort waarden ook in het maatschappelijk leven breed gedragen worden.
Maar onze samenleving krijgt post-christelijke trekken en waarden als individuele autonomie en zelfredzaamheid centraal gaan staan, niet zelden met anonimisering, isolering en vervreemding als gevolg. Een groeiende oriëntatie op prestatie, maakbaarheid en meetbaarheid zet de waarde onder druk van degenen die daar niet goed in meekunnen of mee willen. Bekendheid met godsdienstige verhalen, rituelen en symbolen is aan het verdwijnen. Religieuze tolerantie en openheid voor de betekenis van godsdienstigheid vervagen, wat het samen leven bepaald niet bevordert.
Schaalvergroting
En last but not least: de schaalvergroting waardoor instellingen en organisaties hun band met hun maatschappelijke draagvlak dreigen te verliezen. En waardoor ze, in plaats van een dynamische vindplaats en spreekbuis van bewegingen uit het maatschappelijke middenveld te vormen, vooral een verlengstuk en een instrument worden van een subsidiërende overheid.
Deze maatschappelijke ontwikkelingen zetten het katholieke onderwijs onder druk om hun godsdienstig georiënteerde waarden centraal te blijven stellen. En naarmate dat niet meer kan, zal het bijzondere van dit bijzonder onderwijs verdwijnen.
Katholieke scholen staan voor de uitdaging om zich te bezinnen op de eigen identiteit. Daarom is niet het schrappen van de K, maar het expliciteren en in dialoog brengen van die K een weg die veel beter aansluit bij wat de geleefde identiteit van dit onderwijs is. De dialoog: met elkaar en met de katholieke kerk, ook als dat moeizaam gaat, doet meer recht aan de godsdienstige waarden die op dit moment het hart en de ziel vormen van het katholieke onderwijs.
• Dr. Toke Elshof is als universitair docent verbonden aan de Tilburg School of Catholic Theology – Department of Practical Theology and Religious Studies / Universiteit van Tilburg
Deze bijdrage is ook gepubliceerd in dagblad Trouw.
? Schoolbestuur Signum ziet na eeuw geen heil meer in katholieke identiteit
