BREDA | NIEUWS | Moet je van burgerschap een apart vak maken met toetsen en examens? Of moet burgerschap verweven zijn in de schoolcultuur?
Tussen die twee polen bewoog het debat over burgerschapsvorming zich woensdag 3 oktober in Breda in het kader van de Nationale Onderwijsweek. Menno Hurenkamp, socioloog en hoofdredacteur van S&D van de PvdA, zit op het spoor van burgerschap als vak, zette hij in zijn inleiding uiteen. Een vak waarin je kennis kunt overdragen en die je vervolgens toetst en examineert zodat het beklijft. Maar het moet wel meer zijn dan lesjes staatsinrichting, al is dat een aspect dat ook aan de orde moet komen.
In een recent internationaal rapport zou zijn vastgesteld dat Nederlandse jongeren qua democratisch burgerschap onderontwikkeld zijn en onderaan de ranglijsten bungelen. Maar volgens Hurenkamp deugt er weinig van de wijze waarop met statistische gegevens is omgegaan en zijn er appels met kippen en peren met koeien vergeleken. “Een sociologische boevenstreek”, vatte hij samen.
Onderricht over burgerschap moet vooral gaan over macht. Over wie het waar voor het zeggen heeft, en dat zijn in deze tijd allang niet meer de instellingen van overheid en politiek. “De macht ligt niet meer in Den Haag of Brussel, maar bij grote bedrijven als Google die de burger allerlei informatie ontfutselen.” Het burgerschapsonderwijs moet er onder meer op gericht zijn dat leerlingen zich daar bewust van worden, aldus Hurenkamp.
Kritisch vermogen
Leerlingen moet kritisch vermogen worden bijgebracht, ze moeten inzicht krijgen in besluitvormingsprocessen. En ze moeten leren wat je kunt doen als je als leerling, of later als burger, om het beleid te beïnvloeden als je het er niet mee eens bent. Dat je een hele reeks democratische middelen ter beschikking staan om in het geweer te komen.
Burgerschapsvorming is wat Hurenkamp betreft niet om conflicten op te lossen, maar daar mee leren om te gaan. En dus ook om te accepteren dat je als leerling/burger je wel eens je verlies moet nemen. Om vast te stellen dat je het met elkaar oneens bent, zonder elkaar de kop in te slaan. Burgerschap is niet bedoeld om mensen op te voeden tot modelburgers.
Hurenkamp kreeg in zijn pleidooi voor een stevig in het curriculum verankerd burgerschapsvak volop steun van Hans Teunissen, voorzitter van de Vereniging van Leraren Maatschappijleer. Burgerschapsvorming is in het onderwijs naar zijn idee te vrijblijvend en mist het diepgang. Hij vindt zelfs dat er referentieniveaus moeten komen zoals voor rekenen en taal, zodat vastgesteld kan worden dat de doelen door de goed opgeleide leraren ook gerealiseerd worden. Hij noemde als voorbeeld de aanpak in Groot-Brittannië waar burgerschap[ een echt vak is. Volgens Teunissen is dat aantoonbaar succesvol.
Agree tot disagree
Vanuit de – overigens matige gevulde – zaal kwam er wel kritiek op de stellige standpunten van Hurenkamp en Teunissen. Loop je niet het risico dat het alleen een kwestie van afvinken wordt als je het tot een vak beperkt? Paul Boersma, adviseur bij de Besturenraad (koepel christelijke onderwijs), onderstreepte het belang van kennisoverdracht in een vak, maar vindt dat het ook in de school als gemeenschap vorm moet krijgen. Hij signaleerde wel dat het onderwijs worstelt met het idee van ‘agree to disagree’ omdat de onderwijscultuur er juist een is van het bereiken van harmonie. Boersma was overigens allesbehalve pessimistisch over de democratische gezindheid van de Nederlandse samenleving in het algemeen en de jongeren in het bijzonder. Hij wees erop dat ons land als het om democratie gaat een eeuwenoude traditie heeft. Burgerschapsvorming moet gericht zijn op participatie en betrokkenheid, aldus Boersma.
Aan het slot concludeerde gespreksleider Jack Kriens dat het niet een kwestie is van het een of het ander, maar van burgerschapsvorming door gerichte kennisoverdracht én door ervaring en beleving. Het een kan niet zonder het ander.
> Menno Hurenkamp schreef recent met prof. Evelien Tonkens en Jan-Willem Duyvendak een (Engelstalig) boek over ‘actief burgerschap’
> Lees hier het advies dat de Onderwijsraad over burgerschapsvorming heeft uitgebracht
> Lees hier een interview met Sophie Verhoeven die promotie-onderzoek heeft gedaan naar burgerschap in de klas
