COLUMN | Na de oorlog leerden kinderen op de lagere school hoe ze een telefoontoestel moesten bedienen. Een zwart bakelieten geval stond voor in de klas en elke leerling moest een gesprek voeren met een PTT-telefoniste ergens in het land.
In die jaren van de wederopbouw was er al het besef dat goede communicatieve vaardigheden in de moderne samenleving onmisbaar zijn. Mijn vader van bijna 94 jaar, jarenlang hoofd ener meisjesschool, vertelde me dat verhaal toen ik hem onlangs de nieuwste smartphone liet zien. Een apparaat met oneindig meer mogelijkheden dan die bakelieten telefoon, maar de werking van een smartphone leren kinderen niet op school.
Over die telefoonlessen van weleer lees je niets in ‘De canon van het onderwijs’, dat in dertig vensters (thema’s) de historische ontwikkeling van ons onderwijs schetst. Ook lees je er niets over de talloze katholieke parochies in Brabant die eind 19e eeuw hun gelovigen mobiliseerden voor een krachtig protest tegen de invoering van de leerplicht. Het verzet was gelukkig tevergeefs, in 1901 werd de wet van kracht. De meeste kinderen gingen overigens al zonder leerplicht naar school, valt te lezen in de canon. Probleem was het verzuim, bijvoorbeeld in de oogstperiodes.
Dat er van de telefoonlessen en het katholieke verzet in de onderwijscanon geen melding wordt gemaakt is natuurlijk geen omissie. Het zijn slechts kleine feiten die kleur geven aan het grote verhaal van de onderwijsgeschiedenis. En de onderwijscanon bevat tal van die grote en kleine gebeurtenissen die samen het bouwwerk van de onderwijshistorie vormen.
•Leerlingen ambachtschool in Tilburg plm. 1940. Foto eigen collectie.
Het is prestatie van formaat dat auteur Emma Los, gesteund door een commissie van gerenommeerde deskundigen, er in geslaagd is de zo complexe, en misschien soms taaie geschiedenis van het onderwijs te verwerken tot een toegankelijk boek dat in vogelvlucht het ontstaan schetst van ons onderwijs. Het is allesbehalve een eindeloze opsomming van saaie en dorre feiten en door de modulaire opzet staat elk hoofdstuk op zichzelf. Rijk geïllustreerde hoofdstukken die themagewijs lijnen trekken van het verleden naar het heden. Een boek dus dat naadloos past in Jan Ligtharts idee van aanschouwelijk onderwijs.
Emma Los doet het vaak met een verrassende insteek. Zoals het venster onder de titel ‘Van wastafeltje tot tablet’ – actueler kan bijna niet. Of het venster over de invoering van de leerplicht, dat begint met het beroemde Afke’s Tiental. Een boek dat vandaag de dag nog door jonge meisjes verslonden wordt.
Het samenstellen van een canon is veelal een kwestie van schrappen en bijna elke keuze is arbitrair. Wat mij betreft had er explicieter aandacht geschonken mogen worden aan het beleid voor gelijke onderwijskansen vanaf halverwege de vorige eeuw. Met als mijlpaal het onderzoek van prof. F. van Heek e.a., samengevat in de publicatie ‘Het verborgen talent’.
De Onderwijscanon hebben we te danken aan prof. Fons van Wieringen die het als cadeau kreeg aangeboden voor zijn inzet als voorzitter van de Onderwijsraad. Een mooi cadeau ook voor onder de kerstboom!
>Titel: De canon van het onderwijs. Auteur: Emma Los. Uitgever: Boom, met financiële steun van de Onderwijsraad. ISBN: 978 94 6105 773 0. Prijs: € 17,50.
Meer informatie op www.onderwijserfgoed.nl
Let op: de eerste druk is reeds uitverkocht. In de loop van week 51 is de titel weer leverbaar.
