COLUMN | door Paul Zoontjens | Francis Kenter voorziet haar 15-jarige zoon Tom Watkins alleen van rauwe groenten, ‘rawfood’ in het jargon, en houdt hem al twee tot drie jaar van school, omdat hij er vanwege zijn vreemde eetgewoonten gepest zou worden. Het gedrag van moeder en zoon komt naar voren in twee documentaires, waarvan de laatste, getiteld “Rauwer”, in november op het IDFA-festival te Amsterdam in première ging.
De moeder is aangesloten bij een internationale beweging van ‘rawfoodism’, die claimt dat alleen het eten van onbereide groenten goed is voor de gezondheid. Tegelijk zijn er vele deskundigen die waarschuwen voor de schadelijke gevolgen van dit eenzijdige dieet. Het eten is er nu ook de oorzaak van dat Tom langere tijd thuis zat zonder onderwijs, terwijl hij steeds leer- en kwalificatieplichtig was. Inmiddels lijkt de situatie opgelost door tussenkomst van de Kinderombudsman. Tom blijft thuis maar krijgt wel onderwijs via de Wereldschool .
De vraag blijft: hoe heeft het zo ver kunnen komen? Hier stuiten we op een lastig probleem dat typisch met de aard van de leerplicht samenhangt. De praktijk van handhaving van de leerplicht is taai en weerbarstig, juist als het ouderlijke recht flink opspeelt. Dit bleek recent al bij de casus van het zeilmeisje Laura, bij de hoogbegaafde en dyslectische broers Hugo en Enrique en nu ook bij Tom. Deels heeft dit te maken met rigide regels en deels met de onvolkomenheid van het handhavingsysteem.
Overtreding
Om met het laatste te beginnen, er zijn kortweg drie wegen om overtreding van de wet aan te pakken. De ouder die de leerplicht niet in acht neemt kan strafrechtelijk worden veroordeeld tot een hechtenis van ten hoogste een maand of een geldboete van de tweede categorie (€ 3.900). In de rechtspraak is een bestuursrechtelijke sanctie ontwikkeld, die inhoudt dat de overtreder voor elke dag dat hij niet naar school gaat een dwangsom verbeurt tot een bepaald maximum.
Rotterdam berekent bijvoorbeeld een bedrag van € 50 per dag tot een maximum van € 10.000 voor die gevallen dat de overtreding verwijtbaar is en er een passende school voorhanden is. De derde weg leidt naar de kinderrechter. Indien een minderjarige zodanig opgroeit, dat zijn zedelijke of geestelijke belangen of zijn gezondheid ernstig worden bedreigd kan de rechter de minderjarige onder toezicht stellen van Bureau Jeugdzorg. Deze ondertoezichtstelling kan onder omstandigheden gepaard gaan met uithuisplaatsing.
Geen van deze mogelijkheden bleek effectief. De moeder van Tom is veroordeeld tot een boete van € 250, die zij weigert te betalen. Van een dwangsom is verder niets bekend. Wel is Tom onder toezicht geplaatst van Jeugdzorg, maar uithuisplaatsing en daarmee gepaard gaande maatregelen om Tom naar school te sturen waren een stap te ver. Veel betrokken deskundigen raadden dat ook af. Als de Kinderombudsman niet had bemiddeld, zou er op korte termijn geen oplossing voorhanden zijn geweest.
Rigide regels
Dan de rigide regels. In Nederland is leerplicht harde schoolplicht. Thuisonderwijs is strafbaar. Hoewel er uitzonderingen worden toegestaan zijn deze beperkt. Alleen minderheden met een levensbeschouwelijke of religieuze overtuiging kunnen ontkomen aan de leerplicht. Daar hoort een holistische of rawfoodistische overtuiging niet bij. Zou het niet anders kunnen? Zijn Laura het zeilmeisje, de twee hoogbegaafde broers en Tom Watkins niet het signaal dat onze samenleving te divers wordt om thuisonderwijs nog principieel tegen te houden?
Laten we eens de andere kant op denken: wat is er voor nodig om goed thuisonderwijs te krijgen? Er zijn inmiddels enige onderzoeken beschikbaar die aantonen dat het geen belemmering vormt voor een positieve cognitieve en sociale ontwikkeling. En zo omgaan met de leerplicht kunnen we niet veel langer.
Prof. mr. Paul Zoontjens is hoogleraar onderwijsrecht aan de Universiteit van Tilburg.
> Lees ook een interview met juriste Joke Sperling over thuisonderwijs [2007]
> Ingrado in gesprek met OCW over ouders op wereldreis met leerplichtige kroost [2011]
