REPORTAGE | Een groep leerkrachten uit Midden-Brabant maakte onlangs een studiereis naar het Finse onderwijs. Ze deden er inspiratie op voor hun eigen lespraktijk. Maar ze zagen ook dat het in het Finse onderwijs niet alles goud is wat er blinkt.
Tekst en foto’s: Emmanuel Naaijkens
“Wat het geheim is van het succes van het Finse onderwijs? Die vraag wordt mij nou altijd gesteld door buitenlandse delegaties”, lacht Arja Pyykkö, directeur van Kantokasken, een basisschool in de buurt van de Finse hoofdstad Helsinki. Deze keer komt de vraag van een groep onderwijsmensen uit Midden-Brabant. Leerkrachten en medewerkers van de basisscholen Starrebos (Hilvarenbeek), Willibrordus (Diessen), Mill Hill-College, Xpectprimair, Tilburg University en Fontys Pabo verblijven enkele dagen in Finland om meer zicht te krijgen op het werk van hun collega’s.
Het Finse onderwijs staat, na een spectaculaire inhaalrace die dertig jaar geleden is ingezet, mondiaal aan de top. Het antwoord dat de directeur geeft is niet verrassend, want het komt in tal van publicaties terug: alle leerkrachten zijn universitair opgeleid en genieten een grote mate van vertrouwen. Er is geen inspectie die toezicht houdt.
Geen ranglijsten
Het zijn de ouders en de lokale gemeenschap die de vinger aan de pols houden. Toetsen worden afgenomen voor de ontwikkeling van het kind, niet om de kwaliteit van de school vast te stellen. Laat staan om er ranglijsten van te maken. “Onbegrijpelijk, die competitiedrang”, had de Finse onderwijsadviseur Kenneth Vuorinen eerder al de Nederlanders hoofdschuddend voorgehouden. “Alsof het onderwijs daar beter van wordt.”
Benieuwd naar de praktijk van alledag zwermen de leerkrachten na de introductie door de directeur uit over het schoolgebouw. De bezoekers mogen onbeperkt de klassen in- en uitlopen en met leerlingen en leerkrachten praten. Het onderwijs gaat ondertussen gewoon door. Leerkracht Wendy Damen staat versteld: “Wij zijn voortdurend bezig met kinderen corrigeren, daar ben je zoveel tijd mee kwijt. Hier gaan leerlingen geconcentreerd aan het werk.” En ze mogen ook gewoon op de vloer hun opdracht uitvoeren, als ze dat prettiger vinden.
Kinderen met gedragsproblemen zijn er nauwelijks. Nee, die zitten niet in het speciaal onderwijs, want dat is er in Finland minimaal, zegt de directeur. Elke leerling die op enig moment, al dan niet tijdelijk, extra ondersteuning nodig heeft, krijgt dat binnen de reguliere school.
“Kinderen hebben hier geen problemen, maar achterstanden. Wij plakken een kind meteen een label op”, zegt pabodocent Patrick Cohen. “Mijn functie bestaat hier niet eens”, constateert intern begeleider Karin de Jong. En wat misschien ook wel helpt is dat kinderen standaard na elke les van 45 minuten een kwartier (buiten) mogen spelen. Dat willen ze op Starrebos ook uit gaan proberen.
Doorsnee school
Tamelijk verrassend is ook dat Kantokasken koulu (school) er niet veel anders uitziet dan een doorsnee basisschool in Nederland. Niks geen revolutionair onderwijsconcept. “Het oogt best wel traditioneel”, zegt pabodocent Ton van Houtert. Hij doet promotie-onderzoek naar onderwijs aan hoogbegaafde kinderen en is, net als zijn collega’s, benieuwd hoe de Finnen omgaan met differentiatie (onderwijs op maat) in de klas.
Maar dat blijkt niet echt een onderwerp; gewoon goed onderwijs voor alle kinderen is het parool. Bovendien zijn er in de school experts voor onderwijs op deelgebieden. Veel Finse scholen hebben daarnaast hoogopgeleide klasse-assistenten, maar die zijn op Kantokasken een uitzondering.
• Op basisschool Kantokasken mogen leerlingen ook op de vloer werken, als ze daar zin in hebben.
En dag later op de Langinkosken koulu, een middelbare school, lijkt de tijd stil gestaan te hebben. Het is een middenschool zoals wij die ooit in Nederland hadden willen invoeren: voor leerlingen van ongeveer elf tot zestien jaar. Deze school omvat namelijk ook wat wij groep 8 van de basisschool noemen. Die is bij in deze gemeente bij het voortgezet onderwijs getrokken om de overgang voor leerlingen van po naar vo soepeler te laten verlopen. Maar, geven docenten toe, nu is er een kloof tussen groep 7 en de middelbare school; het probleem is verschoven.
Versleten gebouw
Het gebouw is zichtbaar versleten. Kapotte plafondplaten, gordijnen op half elf, kale verf. Er wordt al langer gesproken over een grondige renovatie en misschien dat de gemeente binnenkort eindelijk het groene licht geeft.
De leerlingen krijgen op deze school veelal frontaal les. Een kelder ruimte is ingericht als computerlokaal. Tablets of lapotops worden niet ingezet, al laat een individuele docent leerlingen hun smartphones gebruiken. Er is ogenschijnlijk weinig interactie met leerlingen, het is vooral eenrichtingsverkeer. “Wat dat betreft zouden de Finnen nog van ons kunnen leren”, merken de Mill Hillers op.
Bijzonder is dat de school twee blinde leerlingen heeft, die permanent een begeleider bij zich hebben om hen te helpen met praktische zaken. Ook krijgt de school, net als andere scholen, de beschikking over een sociaal-psychiatrisch verpleegkundige.
Nico Kools, directeur van Starrebos, is duidelijk gecharmeerd van de Finse visie op onderwijs. “Zij zetten het kind écht centraal. In ons systeem doen we kinderen ernstig tekort, alles draait om opbrengsten. Leerkrachten lopen aan de leiband van de methodes, ze zitten gevangen in een keurslijf.” Starrebos gaat het over een andere boeg gooien, aldus Kools.
“Goed onderwijs staat of valt met passie en bekwaamheid van leerkrachten. Ik wil dat ze de ruimte krijgen en hen in staat stellen om die verantwoordelijkheid te dragen. Je kunt best wat kanttekeningen plaatsen bij het Finse onderwijs en wat ze daar doen kun je niet zomaar overnemen. Maar als het gaat om de rol van de leerkracht is het land een inspirerend voorbeeld.”
[Dit artikel is in kortere vorm eerder gepubliceerd in het Brabants Dagblad]
*) De reis is georganiseerd door QL-ICT BV (nu: De Rolfgroep) in Enschede. De kosten waren voor rekening van de auteur. __________________________________
Fins onderwijs
– Kinderen in Finland zijn pas vanaf hun zevende jaar leerplichtig (Nederland vanaf vijf jaar).
– Gelijke kansen is een fundament van het Finse onderwijs. Pas na 9 jaar onderwijs maken kinderen, op hun zestiende, een keus tussen voortgezet onderwijs (vergelijk bovenbouw havo/vwo) en beroepsonderwijs (mbo).
– Zittenblijven komt nauwelijks voor, schooluitval is gering.
– Leerlingen krijgen op school een warme maaltijd; onderwijs is vrijwel gratis.
– Finse leerlingen krijgen in de leeftijd van 7 tot 14 jaar ongeveer 5400 uur les, Nederlandse leerlingen bijna 8000 uur.
