‘Provincie laat het afweten met subsidie voor het bibliotheekwerk in Brabant’

Er is grote zorg over het dalende niveau van leesvaardigheid van jongeren. Bibliotheken spelen een belangrijke rol bij de aanpak van dit probleem. Maar ze zijn ook onmisbaar voor sociale innovatie, zegt Albert Kivits, directeur van de bibliotheek in Eindhoven. Hij is kritisch is over het relatief lage bedrag dat de provincie uitgeeft aan bibliotheekwerk. De provincie laat het afweten.

door Emmanuel Naaijkens

Eind vorig jaar konden vertegenwoordigers uit de culturele sector aan leden van Provinciale Staten van Noord-Brabant vertellen wat zij vinden dat er op gebied van kunst en cultuur moet gebeuren. En wat zeker niet, zoals bezuinigen. Een van de deelnemers aan dat – digitale – gesprek was Albert Kivits, directeur-bestuurder van de bibliotheek in Eindhoven, maar ook sprekend namens de bibliotheken in Noord-Brabant en Cubiss. Hij was met name kritisch over het beleid van de provincie ten aanzien van Cubiss, de organisatie die met name bibliotheken in Brabant ondersteunt met innoveren en die het ontwikkelingsprogramma ‘Taal en media’ uitvoert. Cubiss geeft uitvoering aan een wettelijke taak voor de provincie en jaarlijks was daar twee miljoen  voor beschikbaar. Maar is wegbezuinigd. [zie ook kader]

Flinke bedragen, maar schijn bedriegt. In het gesprek met leden van provinciale staten wees Kivits erop dat Noord-Brabant als provincie op een schaamtevolle plek elf staat als het gaat om subsidie voor het bibliotheekwerk. “In Brabant is dat ongeveer 1,04 euro per inwoner en het landelijk gemiddelde is 2,34 euro”. Dat staat niet in verhouding tot de economische kracht die Brabant is, aldus Kivits, want dan staat de provincie op de derde plaats. Met andere woorden, die lage notering op de landelijke ranglijst zouden de provinciale politici zich aan moeten trekken. Het bibliotheekwezen, zoals dat zo mooi heet, wordt stiefmoederlijk bedeeld.

PISA onderzoek

En dat op een moment dat er grote zorgen zijn over de teruglopende leesvaardigheid bij jongeren. Uit het meeste recente internationale PISA-onderzoek blijkt dat ongeveer een kwart van de Nederlandse leerlingen van vijftien jaar (veel) moeite heeft met lezen. Nederland bevindt zich daarmee in de achterhoede van de Europese landen. Onze zuiderburen doen het iets beter, maar ook in Vlaanderen presteert een op de vijf leerlingen slecht met lezen. 

“We zagen al langer dat leerlingen in het onderwijs achterblijven bij het leesniveau dat ze zouden moeten bereiken, en daar komen nu de gevolgen van de coronacrisis nog bij, dat verscherpt het vraagstuk”, zegt Albert Kivits. De bibliotheken zetten zich samen met de scholen in Brabant in om de leesvaardigheid en geletterdheid te bevorderen. In het kader van de coronacrisis heeft het ministerie van OCW landelijk ruim tweehonderd miljoen beschikbaar gesteld. 

Wat opvalt aan het PISA-onderzoek is dat, althans als het om vijftienjarigen gaat, scholieren niet of weinig plezier in lezen hebben. Die afkeer delen ze overigens met hun Vlaamse leeftijdgenoten. In onderwijskringen wordt er stevig gediscussieerd wat de oorzaak is van het gebrek aan leesplezier is, en wat de remedie moet zijn. 

De bibliotheken ondersteunen docenten onder meer met leesprogramma’s en het beheer van de schoolbibliotheek. In Eindhoven bijvoorbeeld worden de achtenzestig spilcentra (kinderopvang en basisscholen) basisscholen bediend door de bibliotheek die gevestigd is in de Witte Dame, een iconisch gebouw uit het Philipstijdperk. 

Maar het wordt wel lastiger voor bibliotheken om die taak goed te vervullen. De Eindhovense bibliotheek heeft in zeven jaar ongeveer de helft van het budget moeten inleveren. “Maar er wordt wel meer van ons verwacht, de druk op de organisatie is groot”, aldus directeur Kivits. Het is geen exclusief Eindhovens probleem, want er is vrijwel geen gemeente in Brabant die niet heeft bezuinigd op het bibliotheekwerk.  

Lokale bibliotheken worden alleen door hun gemeente gesubsidieerd. Dat is overigens geen wettelijke verplichting, een gemeente kan een bibliotheek ook opheffen. Er is in politiek Den Haag wel eens over gesproken om gemeenten te verbieden hun openbare bibliotheek te sluiten, maar dat idee heeft het niet gehaald. De lobby vanuit de gemeenten was te sterk.

Kivits vindt dat gemeenten ruimhartiger moeten zijn in hun subsidiëring, al wil hij dat de verantwoordelijke wethouders niet al te hard aanrekenen. “Als je als gemeente in de rode cijfers zit, dan snap ik dat je als politiek keuzes moet maken. Op het budget voor de bibliotheek heeft het gemeentebestuur zelf nog invloed. Maar je ziet dat veel gemeenten in problemen komen door de hoge uitgaven voor bijvoorbeeld jeugdzorg. Dat is een wettelijke taak waar een gemeente zich niet aan onttrekken.”

De klassieke bibliotheek als uitlener van boeken bestaat al lang niet meer. In 2015 een is nieuwe bibliotheekwet aangenomen waarin is vastgelegd dat het uitlenen van boeken nog maar een van de taken is, en dat de bibliotheek zich breed op de samenleving moet richten. In Eindhoven is die transformatie naar een maatschappelijk-educatieve bibliotheek al gerealiseerd.  Er vinden bijvoorbeeld lezingen plaats over uiteenlopende onderwerpen, mensen kunnen cursussen volgen, er zijn debatten, interviews met schrijvers, schrijfworkshops, webinars, er is een taal- en digicafé, voorlichtingsbijeenkomsten, enz. En de bibliotheek in de Witte Dame is bij uitstek ook een ontmoetingsplek. 

In Eindhoven Brainport gaat veel aandacht naar technische innovatie en dat is goed zegt Kivits want dat betekent ook werkgelegenheid. Maar er moet ook aandacht zijn voor sociale innovatie, daarin schiet de stad nog tekort. In zijn ogen moeten ontwikkeling van de techniek en van de mens hand in hand gaan. De bibliotheek kan daar een belangrijke rol inspelen. De tijd dat een werknemer tot aan zijn of haar pensioen bij dezelfde baas werkte is niet meer. ‘Leven lang leren’ is nu het parool.  

Bezuiniging op Cubiss
Cubiss is een provinciale organisatie die lokale bibliotheken ondersteunt met expertise, scholing en onderzoek ondersteunt. In die periode 2017 – 2020 voerde Cubiss in opdracht van de provincie het programma ‘Taal en Media’ uit. Dat bestond activiteiten om inwoners van Brabant taalvaardig en mediawijs maken en te houden. Daarvoor was een budget beschikbaar van ongeveer twee miljoen euro. De provincie heeft dit programma geschrapt omdat het doel bereikt zou zijn. Albert Kivits vindt dat onbegrijpelijk omdat het vraagstuk van laaggeletterdheid en omgaan met media levensgroot is. Hij wijst op het fenomeen ‘nepnieuws’, dat zo’n grote rol speelde in de Amerikaanse verkiezingen. Met mediawijsheid leren mensen hoe ze feiten van fictie kunnen onderscheiden, bijvoorbeeld door op zoek te gaan naar de bron van het nieuws.  

Bibliotheek Heeze-Leende
Niet alleen wat de bijdrage per inwoner voor bibliotheken betreft scoort erg laag. Ook de afstand naar een vestiging is hoger dan het landelijk gemiddelde. Voor een Brabander is dat 2,2 kilometer en landelijk is dat 1,9 kilometer. Er is incidenteel ook goed nieuws. In 2013 leek het erop dat de openbare bibliotheek in Heeze-Leende (16.200 inwoners) de deuren zou moeten sluiten omdat de gemeente fors wilde bezuinigen. Betrokken burgers kwamen in actie en richtten de Stichting Vrienden van de Bieb op. En ze hadden succes, in 2018 kon een verbouwde bibliotheek worden heropend. Sindsdien traden er beroemde schrijvers op als Arthur Japin, Griet Op de Beeck en Adriaan van Dis.

www.cubiss.nl