De eindtoets van het basisonderwijs heeft nauwelijks de emancipatoire rol die we de toets graag toedichten. Dat concludeert Karen Heij (1963) in het proefschrift dat ze op woensdag 21 april 2021 zal verdedigen aan Tilburg University.
De eindtoets en het daarmee samenhangende kwaliteitsoordeel van scholen door de overheid draagt vooral bij aan een verdere bevestiging van de bestaande maatschappelijke ongelijkheid en aan een verdere verharding ervan. Karen Heij is toetsexpert en deed haar onderzoek als buitenpromovendus.
De eindtoets, die dit jaar wordt afgenomen op 20 en 21 april, speelt een belangrijke rol in de maatschappelijke ordening van Nederland en is volgens promovenda Karen Heij te beschouwen als een institutie in sociologische zin. Haar proefschrift laat zien hoe de eindtoets in vijftig jaar is uitgegroeid tot een onder regie van de overheid ontwikkeld instrument met twee belangrijke functies: toezicht houden op de kwaliteit van onderwijs en het verdelen van toegangsbewijzen voor vervolgonderwijs.
Maar wat meet de eindtoets eigenlijk, welke keuzes gaan erachter schuil, en welke betekenis wordt er gehecht aan de scores van leerlingen? Taalkundige en toetswetenschapper Karen Heij onderzocht de wetenschappelijke argumenten en onderbouwingen die gebruikt zijn in het politieke, het beleidsmatige en het maatschappelijke discours van de eindtoets en zijn voorlopers.
Conclusies
De expliciete bedoeling van de eindtoets is om te sturen op ongelijke onderwijsuitkomsten, concludeert Heij. In de praktijk blijken vooral kinderen van autochtone, hoger opgeleide ouders de meeste kans te hebben op de hoogste onderwijsposities. De kansen voor kinderen die met achterstanden het onderwijs instromen, worden met de eindtoets niet vergroot.
Omdat het uitgangspunt van de toets is dat kinderen worden vergeleken met elkaar, zijn de kinderen die met voorsprong aan ‘de wedstrijd’ zijn begonnen, in het voordeel. Niet de geschiktheid of passendheid ten opzichte van een vorm van vervolgonderwijs is namelijk het uitgangspunt van de eindtoets, maar de relatieve positie van de leerling ten opzichte van de rest van het deelnemende cohort leerlingen, op basis van hun gecombineerde score op taal en rekenen.
Daar komt bij dat onderwijsuitkomsten vanaf groep zes al meewegen bij het opstellen van het schooladvies, omdat daarvoor de uitkomsten van toetsen van het Leerlingvolgsysteem (LVS) verplicht moeten worden meegenomen. De druk op differentiëren neemt zo nog meer toe.
Heij: “Het meritocratische denkraam onder onderwijs en toetsing leidt op het niveau van de school en op het niveau van de leerling vooral tot bevestiging van de uitgangssituatie bij intrede in het funderend onderwijs. Daarmee heeft de eindtoets niet of nauwelijks de emancipatoire rol die we er graag aan toedichten. De eindtoets en het daarmee samenhangende kwaliteitsoordeel van scholen door de overheid draagt vooral bij aan een verdere bevestiging van de bestaande maatschappelijke ongelijkheid en aan een verdere verharding ervan.” [Bron: persbericht]
Promotie Karen Heij (1963) promoveert op 21 april om 14.00 uur aan de Tilburg University. Titel proefschrift: Van de kat en de bel. Tellen en vertellen met de eindtoets basisonderwijs. De promotie is te volgen via een livestream. Promotor: prof. dr. P.H.A. Frissen, copromotor: dr. F.J. de Vijlder.
Lees hier een interview met Karen Heij in het vakblad Toets!
