ACHTERGROND | In het basisonderwijs zou niet alleen Nederlands en Engels op het rooster moeten staan, maar ook een derde taal, naar keuze. Dat kan elke taal zijn, dus ook Turks, Marokkaans of een van de tientallen andere talen die kinderen van allochtone afkomst van huisuit meekrijgen.
Een opmerkelijk voorstel van prof. dr. Guus Extra, die kort voor de zomervakantie wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd afscheid van de Universiteit van Tilburg heeft genomen. Extra heeft bijna zijn hele werkzame leven in de wetenschap gewijd aan onderzoek naar meertaligheid en in het bijzonder hoe dat een plaats kan krijgen in het (basis)onderwijs. Hij was, met de in april overleden prof. Ton Vallen, drijvende kracht achter het onderzoeksinstituut Babylon.
Dat Extra in zijn afscheidsrede zijn pleidooi voor een drietalige basisschool ontvouwde is kenmerkend voor de volhardendheid waarmee hij zijn ideeën over meertaligheid en de positie van minderheden heeft uitgedragen. Steeds meer tegen de stroom in, want het thema ‘multiculturele samenleving’ zit ontegenzeggelijk in het verdomhoekje. Zoals nu weer blijkt uit de scherpe reacties op het drama in Noorwegen.
Multicultureel
De Tilburgse hoogleraar beseft het zelf maar al te goed, ‘multiculti’ is uit. En dus is er nu geen vruchtbare voedingsbodem voor het ‘vreemde’. Dutch only (en een toefje Engels) is het parool voor het basisonderwijs. Extra in zijn rede: ‘Meertaligheid van minderheidsgroepen wordt in Nederland echter onveranderd opgevat als bron van achterstand en problemen en wordt slechts zelden erkend als bron van kennis en verrijking’. Hij verwijst naar grootschalig onderzoek dat onder zijn leiding is uitgevoerd, en dat de vooroordelen over de negatieve effecten van meertaligheid heeft ontkracht. Onderzoek dat overigens al weer tien jaar oud is. 
De basis voor meertaligheid in het (basis)onderwijs is gelegd begin jaren tachtig, gevoed vanuit de sociaaldemocratie, die er een voertuig in zag om allochtone minderheden te emanciperen en te integreren in de Nederlandse samenleving. De nota Ceders in de tuin, in 1992 in opdracht van OCW uitgebracht door een commissie onder leiding van oud-minister van Onderwijs Van Kemenade (PvdA), bestendigde de koers van onderwijs in de eigen taal en cultuur (OETC). Allochtone leerlingen konden desgewenst in schoolverband hun thuistaal verder ontwikkelen. Tien jaar later zette het toenmalige kabinet (met minister Van der Hoeven op onderwijs) er radicaal een streep door, deze aanpak zou de integratie van minderheden alleen maar hinderen.
Helaas gaat Extra in zijn rede niet in dat die ommezwaai in het beleid mede in de hand is gewerkt door de ondermaatse kwaliteit van OETC, vaak verzorgd door leraren die lang niet altijd (voldoende) gekwalificeerd waren.
Dutch only
Hoe dan ook, als het om een andere taal dan het Nederlands gaat, dan is het toch vooral Engels dat nu de klok slaat. Extra ziet dat bevestigd in de snelle groei van het Anglia Netwerk Nederland, waar al bijna vierhonderd scholen bij zijn aangesloten. De hoogleraar ziet deze trend met lede ogen aan: ‘De huidige roep om Dutch only en daarnaast uitsluitend Engels in het Nederlandse basisonderwijs zet de internationale reputatie van Nederland op het gebied van leren en onderwijzen van talen en het kosmopolitische zelfbeeld sterk onder druk.’ Waar die roep vandaan komt is voor Extra wel duidelijk. Uit onderzoek onder Nederlandse migranten in Australië is gebleken dat de meesten van hen de eigen taal niet als een kernwaarde van hun identiteit zien. Migranten uit andere landen houden daar wel aan vast.
Extra’s alternatief is de drietalige basisschool, waar het hoofdaccent ligt op Nederlands als voertaal en vaktaal. Alleen in groep 7 en 8 is er verplicht voor Engels (zoals nu al het geval is). Daarnaast kiest een leerling nog een vreemde taal uit een aanbodlijstje dat per gemeente verschillend kan zijn. En niet zomaar als een vak erbij, maar waarvoor twee halve dagdelen per week beschikbaar zijn, vanaf groep 1. Volgens prof. Extra biedt dat op zijn minst zes voordelen, waarvan de belangrijkste is dat ‘dit model aansluit bij de groeiende realiteit van een multiculturele samenleving, waarvan meertaligheid een intrinsieke eigenschap vormt in plaats van een “tijdelijk probleem”.’ Er is overigens al een precedent in het onderwijs, want in Friesland is de drietalige school in opmars: Nederlands, Engels en Fries, vanaf groep 1.
Cultuuromslag
Extra is er heilig van overtuigd dat op een goed moment de wind naar een gunstige hoek draait, dat er zich ten aanzien van meertaligheid en meertalige ontwikkeling een cultuuromslag zal voltrekken. En dat moment dient zich aan als blijkt dat minderheden een politieke factor van betekenis worden en electoraal gewicht in de schaal leggen. ‘Waar negatief spreken over immigranten bij verkiezingen in Nederland anno 2011 meer stemmen oplevert dan kost, zal in de toekomst het omgekeerde gelden’, is de stellige opvatting van Extra.
Met het vertrek van Extra verliest de Tilburg University een wetenschapper met uitgesproken meningen over de multiculturele samenleving, maar ook een deskundig en gewaardeerde onderzoeker die zijn sporen meer dan verdiend heeft. Het is te hopen dat ‘Tilburg’ ook in de toekomst waardevolle bijdragen blijft leveren aan de ontwikkeling van het taalonderwijs in Nederland en daarbuiten.
? Meer informatie op de site van Instituut Babylon
